Onze meest fatale menselijke eigenschap, is wat in het Engels
Group Selfishness heet. Ik lees deze term net in
de nieuwe eos en ik herken het gevaar ogenblikkelijk. Door deze definitie vallen er allerlei kwartjes. Het afgelopen half jaar is mijn denken vooral beïnvloed door twee boeken die elkaar lijken aan te vullen. "
Irrationaliteit" van Stuart Sutherland en "
De natuurlijke leider" door Mark van Vugt en Anjana Ahuja. Met het verhaal van
Christian De Duve wordt het beeld completer en de dreiging die het bevat evidenter.
Het grootste gevaar voor ons voortbestaan schuilt in ons! We zijn voornamelijk instinctief reagerende groepsdiertjes. We handelen uit gewoonte en reageren op gevoel. Denken kost veel energie. Ik heb persoonlijk de indruk dat veel mensen het bij voorkeur mijden, mogelijk om die reden. Bij mij moet je 's ochtends ook niet meteen TE moeilijk doen. Pas bij problemen die intelligentere reacties vereisen dan reflexen, routine of een gevoelsmatige reactie gaan we denken. Dat heet dan ook NAdenken. Achteraf dus... als het probleem manifest is, als het kalf al verdronken is.
Oei, denk je dan... Nu dreigen we zelf ten onder te zullen gaan. Wees eerlijk: Hoe serieus ben jij nu al in je gedrag beïnvloed door de toekomstige mogelijkheid van overstroming, radioactieve straling en andere dreigingen? Wat dacht je van het weer vandaag? Prettig he? Terwijl we mogelijk als een kikker worden gekookt. Maar nu... NU voelt het wel heel behaaglijk, toch? Laat ik het bij mezelf houden; Vooruitdenken vind ik heel moeilijk. En dat soort gedachten omzetten in concrete keuzes stuit op weerstand. Eerst bij mezelf en vervolgens bij iedereen.
Doe niet ingewikkelder dan nu nodig is, is de overheersende boodschap.
Verstandig handelen is niet iets dat even spontaan en automatisch ontstaat in ons aller voordeel. We lijken hier een natuurlijke grens te vinden. Eén die onze dood zal kunnen worden als we die niet slim weten te omzeilen. En juist die slimheid...
Oei, dat is dus echt een probleem. Alleen als ik zo relaxed ben, dat ik kan dagdromen - op een vrije paasmaandag als vandaag - kan en durf ik vrijelijk te denken over deze hypotheses. Onder de druk van de alledaagse zorgen hindert de stress effectief mijn intelligentie. Deze ervaring schijnt ook wetenschappelijk te zijn onderbouwd, maar ik ben nog niet slim genoeg geweest om dit probleem structureel op te lossen. Veel verder dan wat ik hier weet op te schrijven ben ik nog niet.
De natuurlijke omvang van een groepje mensen is zo'n 15 personen. Die hoeveelheid kan een gemiddeld mens op gevoel, zonder verder bewustzijn, hanteren. Grotere groepen vereisen formele en dus bewuste ordening. Dan ontstaat er specialisatie ofwel rolverdeling, functioneel en hierarchisch. (De
patronen die
Clare Graves ontdekte, vormen voor mij nog steeds de meest adequate beschrijving.) Dat heeft niet veel te maken met intelligentie. Ook bij veel insecten en andere levensvormen komt het voor.
Nu is er in ieder gezond mens de instinctieve neiging het eigen groepsbelang te verdedigen tegen elk ander groepje. "De anderen" worden gevoelsmatig gezien als bedreigend en dus als vijanden en zelfs onmensen. En daartegen zijn we niet mals. Zodra iemand er niet "bij hoort" mag die persoon vrezen voor zijn veiligheid en zelfs zijn leven. De geschiedenis wemelt van de pijnlijke voorbeelden, maar je eigen herinneringen aan je lagere schooltijd bijvoorbeeld kon wel eens illustratiever zijn. Dit gedragspatroon is ook wetenschappelijk in kaart gebracht en staat nu bekend als "
Otherisation". In de TV serie LOST heten de tegenstanders ook simpel: The Others. De wreedheid en angst die daarbij hoort, wordt daar uitputtend gedemonstreerd.
Sinds ik decennia terug "
De tranen van de krokodil" las, heb ik de latente angst gevoeld die door wetenschappers als Christian De Duve en Kathleen Taylor op andere wijze is benoemd. We lijken veroordeel tot evolutionair gevormd gedrag die in combinatie met onze technische vermogens lijdt tot zelfmoord van onze soort. Op deze manier overwoekeren we vroeger of later onze planeet en de bronnen die ons voeden. Ons gedrag is even natuurlijk als dat van een sprinkhanenzwerm. Met een vergelijkbare dramatische uitkomst: Alles op en wij creperen...
Oei, een onprettig vooruitzicht! Terwijl mijn brein vooruitloopt op mijn betoog, (Help! We moeten iets DOEN!) wil ik mezelf nu dwingen tot een bruikbare definitie van het probleem. Tijd voor persoonsonafhankelijke
gestructureerde probleemoplossing. Dit gaan we niet reden met de traditionele methoden.
Ons ongewijzigd natuurlijk gedrag, als individu EN als groep veroorzaakt ons uitsterven. Dat is mijn probleemdefinitie voor nu. Misschien is het dus verstandig om hier een projectgroepje op te zetten. Interesse iemand? Wie zou in dit groepje horen? Met die vraag ben ik even aan het eind van mijn mentale elastiekje. Maar ik hoor graag reacties. Dit is nog niet klaar dus...
